BERBERKAYA ANITI MEZARI
Lefke Kapı'dan doğuya uzanan yolun kuzeyinde şehir mezarlığı, güneyinde su kanalı yer almaktadır. Dar yol, bağ ve bahçeler arasından geçerek Abdulvahap Sancaktarı'nın mezarına gitmektedir. Yolun uzandığı Elmalı Dağı'nın ilk yamacında, halk arasında "Berber Kaya" olarak bilinen koyu gri kalkerden yapılmış mezar odasına ait 17 parça, etrafa ve yamaca yayılmış bulunmaktadır. Bithynia, Roma ve Bizans dönemlerinde bu yörenin Nekropol olarak kullanıldığı ve şehrin kapılarını yaptıran C. Cassius Chrestus'un lahitinin bu bölgede bulunduğunu biliyoruz.

Anıtsal mezar odasının ön kısmının burada olmadığını, uzun yıllar ayakta duran arka kısmının 1953 yılında define meraklılarınca dinamitle parçalandığı, bir kısmının sonradan toprak ile örtüldüğü belirlenmiştir. Mezar odasının arka duvarının 4,38 m. eninde, 3,90 m. yüksekliğinde, uzunluğunun ise 5 m. civarında olduğu anlaşılmaktadır. XVII. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda bu bölgeye gelen Avrupalı gezginler bu anıtsal mezarı görmüşler, yazı ve resimlerinde onu ilk planda göstermişlerdir.

XVIII. yüzyılda R. Pococke bu mezar odasının tamamını görme şansına kavuşmuş, ölçülerini uzunluğu 14 ayak 6 inç, genişliği 12 ayak 10 inç olarak vermiştir. Bithynia Kral II. Prusias (MÖ 185-149) oğlundan kaçmak için sığındığı Nikaia'da yakalanarak öldürülmüş ve MÖ 149 yılında bu mezar odası yaptırılmıştır.

Yekpare bloktan oyularak ev stilinde yaptırılmış olan mezar odasının köşelerinde plasterler yer almaktadır. Kaide ve başlıkları belirtilmiştir. İki dar cephesinde üçgen alınlıklar ve bunların içinde yuvarlak kabartma olarak işlenmiş, kalkan motifleri yer almaktadır. Çatısı Pampylia tipli lahit şeklindedir.

Üzerinde çörtenler görülmektedir. Alınlık içinde ve saçak altında bir sıra kurt dişi motifi uzanmaktadır. Mezar odasına ait parçalar üzerinde Yunanca ve İbranice yazıtlar ile ziyaretçilerce kazınarak yapılmış haçlar dikkat çekmektedir.

Mezar odasının içinde arka ve yan duvarlar boyunca 0,60 m. eninde ve 0;42 m, derinliğinde, kenarları hafif yükseltilmiş mezarların yer aldığı, bunların üzerlerinde kapakların bulunduğu günümüze kalan demir bağlantı yuvalarından anlaşılmaktadır.

İznik'te Helenistik dönemden ayakta kalan en önemli eser olan mezar odası kalıntılarının buradan İznik Müzesi'ne nakledilerek restorasyonunun yapılması gerekmektedir. Geçmişteki berber dükkânlarındaki oturma şekillerini andırır setleri nedeniyle halk arasında "Berber Kaya" olarak adlandırılan kalıntılar ile ilgili efsaneler de söylenilir olmuştur. *

* Giza Multimedia tarafından hazırlanan ve Fotoğraf Çekimlerinin Hüseyin Fethi Balcı Tarafından Yapılan İznik Tanıtım CD’si



DÖRT TEPELER TÜMÜLÜSÜ
İznik'in kuzeyinde Elbeyli Kasabası'na giden yolun 6,6. km/sinde, günümüzde Elbeyli Mezarlığı olarak kullanılan, etrafı duvarla çevrelenmiş alanda 9 m. yüksekliği ve 110 m. çevresi olan Tümülüs, doğal şisttik kayaçlar üzerindedir. Geçmiş yıllarda gerçekleştirilen çapraz yarmadan dolayı dört ayrı tepeciğe bölündüğünden, halk arasında "Dört tepeler" diye anılmaktadır. 1 No'lu Mezar, İznik'te faaliyet gösteren karayolları 147. şube şefliğince yol genişletme çalışmaları sırasında 1. mezarın Dromos’una girişi sağlayan kapıya rastlanması ile açığa çıkmıştır. Şisttik kayaçlara oyularak yerleştirilmiş kristalize kalkerden iki kapı sövesi arasında 0,67 m.'lik bir açıklık vardır. Başlangıçta 1,04 m. genişliğe sahip Dromos, 1,26 m.ye kadar genişleyerek 3,30 m. güney kuzey doğrultusunda uzanmaktadır. Üstü birbirine bindiril­miş taşlarla oluşturulan sivri çatı ile örtülmüştür. Yüksekliği 2,05 m.'dir. Dromos'un yan duvarları kaba yontulu, rektogonal taşlarla yığma olarak örülmüştür. Derzlerin bir kısmı beyaz-pembe renkli, diğer kısmı kırmızı boyalıdır. Dromos'la sarı damarlı ince şekilde taraklanmış mermer kapı boşluğuna ulaşılmaktadır. Buraya takılan monoblok kum taşından kapının 1,63 m. yüksekliği, 0,75 m. eni ve 0,12 m. kalınlığı olup, yerinden alınarak Dromos'un batı duvarına dayanmıştır. Mezar odası doğu batı uzantılıdır. 2,43 x 2,15 m. boyutludur. Duvarları ve beşik tonozu rektogonal gri damarlı mermerlerle örülmüştür. Tonoz 1,20 m/den başlayıp, 2,16 m.'de en yüksek noktasına ulaşmaktadır. Odanın batı ve doğusunda altlı üstlü ranza tipli ikişer kline yer almaktadır. Yataklar mermerlerden oluşturulmuş, kireç kum harcı ile sıvanmış, güneyinde yastıklar yer almaktadır. Yataklar 2,05 m. uzunluğunda 0,86 m. eninde ve 0,15 m. kalınlığındadır. Klineler duvarlarda bırakılmış çıkıntılara, güneyde ise alttan kare prizma şeklindeki ayaklara oturmaktadır. Yataklar ve yastıklar koyu kırmızı ve beyaz renklerle kalın çizilmiş şeritlerle bezenmiştir. 1990 Temmuz ayı araştırmaları sırasında klinelerin parçalanmış ve bunların Dromos’a atılmış olduğu aynı şekilde mezar odasının zemin ve duvar taşlarından bir kısmı­nın söküldüğü gözlenmiştir. Zemin ve duvar kalınlıklarının 0,25 m. ile 0,41 m. arasında değişiklik gösterdiği ölçülmüştür. Mezarın değişik tarihlerde soyulması nedeniyle içinde iskelet veya ölü hediyesine rastlanmamıştır. Tarihlemeye yarayacak herhangi yazılı belge bulunmamıştır. Yapısal özellikleri nedeniyle Helenistik, erken Roma dönemine ait olduğu söylenebilir.



DÖRTTEPELER TÜMÜLÜSÜ 2 NO'LU MEZARI
Dörttepeler Tümülüsü'ndeki 1 no'lu mezarın 90 m. kuzeydoğusunda, 6,5 m. derinde yer almaktadır. Define aramak amacıyla kaçak kazılarla tahrip edildiği anlaşılan mezar odasının, 1988 yılında Dromos kısmına kadar inildiğinin öğrenilmesi üzerine İznik Müzesi tarafından Tiyatro kazı ekibinin bilimsel ve teknik yardımlarıyla gerçekleştirilen kazı çalışma­ları sonucu Dromos ile mezar odasının açığa çıkarılması sağlanmıştır. Dromos, doğu batı uzantılı olup Açığa çıkarılan bölümü 6,80 m.'dir. Kalan izlerden 10 m. uzunluğa sahip olduğu anlaşılmaktadır. Kuzey ve güney duvarları yeşil şisttik kayaçlarla kuru duvar şeklinde örülmüştür. Zeminde 1,55 m. genişlik, üstte 1,10 m.'ye kadar daralmaktadır. Üst kısmı yan yana dizilmiş kalın meşe ağaçlarıyla örtülmüştür. Bunlar arasında 2,40 m. uzunluk 0,25–0,33 m. kalınlıkta olanlar bulunmaktadır. Mezar odası yapı malzemesi ve tekniği nedeniyle Dromos'tan tamamen ayrı özellikle­re sahiptir. Mezarın ikinci kullanımı sırasında Dromos'un ilave edildiği anlaşılmaktadır. Beyaz mermerden ince bir işçilikle yapılmış 1,35 m. enindeki beş basamaklı merdiven ile inilen döşemenin eni 1,45, uzunluğu 0,94 m.'dir. 2,70 m. yüksekliğindeki kuzey ve güney duvarları rektogonal mermer bloklarla örülmüştür. Mezar odasına girişi sağlayan kapı batı duvarının ortasında olup iki yanında ve üstünde silmeli bir çerçeveye sahip­tir. Mezar odasına girişi sağlayan 1,55 m. yüksekliğinde, 0,86 m. eninde ve 0,56 m. derinliğindeki kapı boşluğu monoblok mermerden yapılmış ahşap özellikli kapıdan günümüze çok az parça kalmıştır. Mezar odası 3,05 m. kenar ölçüsüne sahip kare planlıdır. Kesme mermer bloklarla örülmüş, beşik tonoz ile örtülüdür. Odanın yüksekliği 3,02 m.'dir. Duvarların 0,80 m. yüksekliğinden sonra başlayan tonozda ve yan duvarlarda kiklopik mermer bloklar kullanılmıştır. Mezar odasında duvar, tonoz ve zeminde bazı kesme taşların yerlerinden söküldüğü gözlenmiştir. Kesme taş blokların birbirine demir hatlarla bağlandığı, birbirine bitişik taş yüzeylerinin kırmızıya boyalı olduğu belirlenmiştir. Odanın güneyinde yivsiz 2,24 m. uzunluğunda, 0,43 m. çapında mermer bir sütun yer almaktadır. Bunun mezar yapısı ile bir ilişiğinin bulunmadığı anlaşılmıştır. Tonozunda ve duvarlarında görülen oyuklar, değişik evrelerde mezar odasına giril­diğini belgelemektedir. Odada kline, iskelet veya ölü hediyesine rastlanmamıştır. Mimari özellikleri nedeniyle geç Helenistik, erken Roma dönemine aittir.**

** Giza Multimedia tarafından hazırlanan ve Fotoğraf Çekimlerinin Hüseyin Fethi Balcı Tarafından Yapılan İznik Tanıtım CD’si