Bilindiği üzere, İznik kuzey Anadolu fayı orta kolu üzerinde doğru atılımlı faylar arasında çökmüş teknotik alanda (sismik boşluk ) oluşmuş İznik gölünün, doğu kenarında alüvyon bir zemin üzerine kurulmuş bir şehirdir.

Kuzey Anadolu fayı, Bolu üzerinden iki ayrı kola ayrılarak, kuzey kolu Adapazarı-İzmit-Gölcük üzerinden Marmara denizde İstanbul ilini denizden paralel olarak takiben Çanakkale Müreffe'de karaya çıkar tekrar ege denizi altına girer. Güney kol ise Mudurnu-Mekece-İznik-Gemlik ilçesini takiben Marmara denize girer, Bandırma üzerinden karaya çıkmasını müteakip Edremit üzerinden Ege denizine girer.

İznik ilçesini etkileyen fay, sözü edilen güney koldur ve tarihsel olarak anılan fayda tespit edilen en son deprem 23.09.1064 tarihlidir. Anılan tarihten sonra kayıtlara İznik merkezli deprem olarak geçmemiş olmasına karşın 1509, 1754, 1894 Marmara ve 1855 Bursa depremlerinde etkilenmiş ve şehirde ciddi hasar olmuştur.

İznik Şehrini etkileyen tarihsel depremler aşağıdadır.

Tabloya göre 17 depremden 8 tanesi İznik merkezli deprem ( 1, 2, 3, 4, 9, 10, 13, 17 nolu depremler) olarak tespit edilmiştir olup bu depremlerin ana hasarının İznik olduğu çeşitli kaynaklardan teyit edilmiştir. 

Depremlerin ayrıntılı incelenmesinde;

24.11.29 Depremi, İznik' te yapıların büyük kısmı yıkılmış ve İzmit’te şiddetli hissedilmiştir. Bazı kaynaklara göre Gemlik körfez veya bursa ovası merkezli olma ihtimali üzerinde durulmaktadır.

32 tarihli depremi İznik ve Bursa civarında şiddetli hissedilmiş İznik’te birçok bina yıkılmış kentin diğer binaları da ağır hasar görmüştür. Romalı Hieronymus bu deprem hakkında ' Bithynia da şiddetli bir yer sarsıntısı oldu ve Nikaia kentinde birçok ev yıkıldı' demektedir. ( Hieronymus, Chron. 202. Olympiad'ın dördüncü yılı)

02.01.69 tarihli deprem Merkezi İznik gözükmesine rağmen İzmit merkezli deprem olma ihtimali vardır. İznik ve İzmit de hasarın fazlalılığı depremin şiddetli olduğunu doğrular niteliktedir. Roma imparatoru Vespasianus tarafından iki şehre imparatorluk hazinesinden yüklüce yardım yapıldığı görülmektedir.

120-123 tarihli Bu depremlerin 3 yıl ara ile olduğu güney Marmara bölgesini etkilediği dönemin kaynaklarından öğrenmekteyiz. Depremin İznik kentinin tamamına yakınını tahrip ettiği öğrenmekteyiz.

İznik gölü kıyısında bulunan bir obelisk üzerinde bulunan bir mezar şiiri depremin hasarını ortaya koymaktadır.

“ nikaia dır benim vatanım, babam ise göksel tanrıların rahibi idi, ondan devraldım ben bu ünü unvanı, İşte bu ben, depremin yıktığı kentimi mahvın eşiğinden çevirdim, Ausanius Zeus' un yardımıyla. Askania ilinden uzakta yaşamımı yitirdim ve ata yurdu Atina’da yığıldı yakı odunum benim. Bu görkemli anıtı bana, dedesiyle adaş olan Oğlum yaptırdı, ikisinin de üstüne çevrili erdemin gözü "

SACERDOS ' (sacerdos nikaia da imparator kültünün baş rahibi)

Sacerdos Roma İmparatoru Hadrianus' dan yardım ricasında bulunmuş, Hadrianus yardım çağrısına cömert bir karşılık vermesi nedeniyle kent tarafından hadranus kent tarafından tanrılaştırılmıştır.yine 123 senesinde imp. Hadrianus deprem nedeni ile zarar gören surları, lefkekapı ve Yenişehir kapı’yı tam onarımdan geçirmiştir. Lefke kapı bölgesinde tak'da 'imparator kayser, Tanrı Traianus Parthicus,un oğlu tanrı Nerva,nın torunu halkın egemenlik yetkisini kendinde taşıyan Traianus Hadrianus Augustus'a Augustusların en dindar neokoru(imparator kült ve tapınağına sahip şehir) dionysos ve Heraklessoyundan gelen. Bithynia ve pontus'un birinci şehri imparatorların ve kutsal (roma) senatosunun kararları uyarınca ise metropolis olan nikaia sundu' yazılmıştır

24.08.358 tarihli deprem hakkında çok fazla kayıt vardır.İzmit merkezli oluşan deprem İzmitli tamamen yıkmış İznik İstanbul ve Bursa’da ciddi hasar oluşturmuştur.İzmit şehrinde deprem sonucu çıkan yangında şehir tamamen yandığı bilinmektedir. Bu deprem sonucu roma kayıtlarına göre bitinya eyaletinde 100 binden fazla insan hayatını kaybetmiştir

02.12.362 tarihli deprem İzmit merkezli görülmesine karşın Marmara denizi merkezli deprem olması muhtemeldir. Bu deprem sonucunda İzmit de kalan son yapılar, İznik' te ise birçok binayı kullanılmayacak hale getirmiştir.Bu deprem de ilginç olan ise İznik’te bütün su kaynakları ve kuyuların kurumuş olması ve kullanılmaz duruma gelmiş olmasıdır.

11.10.368 tarihli deprem İznik merkezli görülmektedir. Son on yıl içinde olan iki depremle büyük hasar alan İznik bu depremle tamamen enkaz haline dönmüş, 1 nci konsülün toplandığı senatus sarayı yıkılmış. şehrin surları tahrip olmuş surlarda mevcut burçlar yıkılmıştır. Liman tamamen sulara gömülmüştür. Başkent olan İstanbul’u da büyük hasara neden olan bu depremin İstanbul’un imarı için, İzmit ve İznik de tahrip olan yapılardan cıkan sütün, mermer taban ve bloklar başkente taşınmıştır.

Btinya eyaletinde önemi yitiren kent, altın yıllarını bu depremle sonlandırmıştır.

715 tarihli deprem hakkında fazla kayıt olmamasına rağmen Gemlik körfezi merkezli deprem olma olasılığı vardır.

26.10.740 tarihli deprem İznik ve İstanbul ve İzmit de hasara neden olmuştur. Müslüman- Arap istilasında büyük direnç gösteren şehrin Arap akınlarını İstanbul’a fazlaca zarar vermeden durdurması nedeniyle, kentin askeri stratejik değeri ön plana cıkmış İznik’te büyük bir tamirata başlanmış mevcut kiliseler ve surların tamamı onarım görmüştür. Depremin bütün izleri şehirden silinmiştir.

23.09.1064 İznik kaynaklı tespit edilen en büyük ve en son depremdir. Bu depremde surların bir bölümü yıkılmış. Mevcut kiliseler büyük hasar görmüştür. Ayasofya kilisesi olarak adlandırılan kilisenin mimari yapısı çok büyük tadilat yapılmıştır. Göl kıyısınındaki surların ileri alındığı ve göl kapının mimarisi ve yeri değiştirilmiştir.

Sonuç olarak; İznik ilçesi kurulduğu günden beri şiddetli depremlere maruz kalmış, on binlerce insan canından olmuş, kentin tekrar onarımı için milyarlarca lira ve zaman harcanmıştır. İznik fayının 900 yıllık suskunluk içinde olması, Marmara denizinde oluşacak 10 şiddetinde bir depremin İznik şehrinin zeminin alüvyon olması nedeniyle oluşabilecek deprem etkilerini dikkate almamamızı gerektirmektedir. Gemlik ve Orhangazi ilçelerinin şehir yapılaşması düşünüldüğünde, İznik'te görev yapmış ve yapmakta olan yerel yöneticilerin özellikle İznik belediye Başkanlığının imar izinlerinde deprem yönetmeliğinden taviz vermemesi, İznik halkı için büyük bir şanstır. Tek dileğimiz; İznik halkının gelecek yıllarda olabilecek depremlerde, geçmişçe yaşanan acıları tekrar yaşamamasıdır.

Yazan: Ertan UYAN ertanuyan@ttmail.com

KAYNAKCA :

Ambraseys N.N., 2006, Earthquakes and Archaeology
2006, Journal of Archeological Science, 33, 1008-106
ANGOLD, Michael: “Nikaia Kenti MS1000-1400”, Tarih Boyunca İznik, stanbul 2003
Barka, A., 1993. Kuzey Anadolu Fayı’nın Sapanca-İzmit ve Geyve-İznik Kolları üzerinde Paleosismik Araştırmalar, TÜBİTAK Proje No:YBAG-4/7551, İstanbul, Mayıs.
CRAMER, J.A.: Description of Asia Minor, Cilt: 1, Oxford 1832. L.Robert, La titulature de ncee et de nicomedie
OSTROGORSKY, George: Bizans Devleti Tarihi,
SCHNEDER, A.M.–W. KARNAPP: Die Stadtmauer von znik (Nicaea), Berlin 1938
SCHNELLER, L.: Nicaea und Byzanz, Leipzig 1907.
SAHİN, Sencer: “Yazıtların Diliyle iznik’te (Nikaia)
SAHİN, Sencer: “Helenistik ve Roma Çaglarında İznik / Nikaia”,
Tarih Boyunca İznik, stanbul 2004,
UMAR, Bilge, Bithynia, stanbul 2004.
Pınar Erdem , N. ve Lahn, E., 2001, Türkiye
Depremleri zahlı Katalogu, 2. Basım, Yıldız Teknik
Üniversitesi Vakfı Yayınları, No. YTÜVAK.N.KT-2001.007, Y.T.Ü. Basım Yayın Merkezi, İstanbul

Bu haber 17416 kez görüntülendi.